Xalqımız çoxəsrlik tarixi inkişafı ərzində suvarma məsələsinə böyük əhəmiyyət verərək, onu haqlı olaraq əkinçiliyin əsası hesab etmişdir. Azərbaycan əkinçiləri yüzillərin zəngin təcrübəsinin nəticəsi olaraq bir sıra suvarma üsul və qaydalarına yiyələnmiş, vərdişlərə sahib olmuş, səmərəlilik və ədalət prinsiplərinə söykənən adət və ənənələr formalaşdırmışlar. .
Azərbaycanda XIX əsrin ikinci yarısından etibarən əkinçiliyin inkişafı suya olan tələbatı da artırdı. O dövrdə su təsərrüfatının idarə edilməsi üçün vahid bir sistem mövcud olmasa da torpaq üzərində mülkiyyət hüququ, torpaqdan istifadə, əkinçilik və digər aqrar məsələlərlə yanaşı suvarma suyunun bölüşdürülməsi məsələsi də çar hökumətinin müəyyən etdiyi qaydalar, o cümlədən “kəndli əsasnamələri” adlanan sənədlə, habelə əkinçilər və torpaq sahibləri tərəfindən qarşılıqlı razılaşma əsasında tənzimlənirdi. Su bölgüsü, növbələşmə və sudan düzgün istifadə praktikası torpağa sahiblik və ondan istifadə formalarından asılı olaraq müəyyən qədər fərqlənsə də ümumilikdə yerlərdə prosesə bəy və mülkədarlar tərəfindən təyin edilən mirab, cuvar, abjar və bəndivançılar nəzarət edirdilər.. .
Su təsərrüfatı sistemlərinin mərkəzləşmiş qaydada idarə edilməsinə Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduduğu dövrdən başlanılıb. Belə ki, 1920-ci ildə Azərbaycan SSR Xalq Torpaq Komissarlığı nəzdində su şöbəsi, 1921-ci ildə Azərbaycan Xalq Əkinçilik Komissarlığının Su İdarəsi, 1923-cü ildə mərkəzi Gürcüstanın Tiflis şəhərində yerləşən Zaqafqaziya Su Təsərrüfatı İdarəsinin Azərbaycan üzrə müvəkkilliyi, 1925-ci ildə isə Azərbaycan SSR Ali İqtisadi Şurası nəzdində Azərbaycan Su Təsərrüfatı İdarəsi (Azvodxoz) yaradıldı. Bu qurum 1941-ci ildən Azərbaycan Su Təsərrüfatı Xalq Komissarlığı, 1946-cı ildən Azərbaycan SSR Su Təsərrüfatı Nazirliyi, 1966-cı ildən isə Azərbaycan SSR Meliorasiya və Su Təsərrüfatı Nazirliyi adlandırıldı..
Azərbaycanda meliorasiya və su təsərrüfatının əsil inkişaf dövrü müstəqillik illərinə təsadüf edir. Bu dövrdə bir neçə mərhələdə institutsional islahatlar həyata keçirilmiş, bu sahənin maddi-texniki bazasının gücləndirilməsi və infrastrukturunun yenilənməsinə xüsusi diqqət ayrılmışdır. 1993-cü ildə Meliorasiya və Su Təsərrüfatı Nazirliyinin adı dəyişdirilərək Respublika Nazirlər Kabineti yanında Meliorasiya və Su Təsərrüfatı Komitəsi adlandırıldı. 2004-cü il oktyabrın 23-də aqrar bölmədə idarəetmənin təkmilləşdirilməsi ilə əlaqədar göstərilən Komitə ləğv edilərək, Azərbaycan Respublikası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin yanında Dövlət Meliorasiya və Su Təsərrüfatı Agentliyi yaradıldı..
Meliorasiya və su təsərrüfatı sahəsində idarəetməni təkmilləşdirmək, su ehtiyatlarından istifadənin səmərəliliyini artırmaq, torpaqların meliorasiyası və irriqasiyası ilə bağlı işlərin təşkilini yaxşılaşdırmaq məqsədilə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin “Meliorasiya və Su Təsərrüfatı sahəsində idarəetmənin təkmilləşdirilməsi tədbirləri haqqında” 2006-cı il 23 fevral tarixli Fərmanı ilə Azərbaycan Respublikası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin yanında Dövlət Meliorasiya və Su Təsərrüfatı Agentliyinin əsasında Azərbaycan Meliorasiya və Su Təsərrüfatı Açıq Səhmdar Cəmiyyəti yaradıldı..
Möhtərəm Prezidentimiz İlham Əliyev cənabları meliorasiya və su təsərrüfatının respublikamızın iqtisadiyyatında, regionların sosial-iqtisadi inkişafında, ölkə əhalisinin ekoloji cəhətdən təmiz və dayanıqlı ərzaq məhsulları ilə etibarlı təminatındakı rolunu nəzərə alaraq, Müstəqil Dövlətlər Birliyi ölkələri arasında ilk dəfə olaraq, müstəqil Azərbaycanda 1996-cı ildə ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən «Meliorasiya və İrriqasiya haqqında» Qanunun imzalandığı 5 iyunun «Meliorator günü» peşə bayramı kimi təsis edilməsi barədə 2007-ci il 24 may tarixli Sərəncam verdi. Dövlət başçısı su təsərrüfatı və meliorasiya işçilərinin şərəfli əməyinə yüksək hörmət əlaməti olaraq onun əhatə dairəsini daha da genişləndirərək 5 iyunun «Su təsərrüfatı və meliorasiya işçiləri günü» peşə bayramı kimi qeyd olunması barədə 2014-cü il mayın 14-də yeni Sərəncam imzaladı..
Azərbaycan Respublikası ərazisində kənd təsərrüfatında istifadəyə yararlı olan 4.5 mln. hektar torpaq sahəsindən 3.2 mln. hektarı əkinçilik üçün suvarma tələb edir. Lakin ümumi suvarılan ərazilər 1,5 mln.ha, suvarmada istifadə olunan su ehtiyatları il ərzində təxminən 7,2 mlrd. kubmetrdir. Suvarılan torpaqlar ölkənin kənd təsərrüfatına yararlı torpaq sahələrinin 31,1 faizini təşkil edir. Bitkiçilik məhsullarının istehsalı 90 faiz suvarmalar hesabına təmin edilir. Kənd təsərrüfatında suvarma suyu əsas etibarilə iki mənbədən əldə edilir: 1) kanallar vasitəsilə təchiz edilən sular; 2) subartezian quyuları vasitəsilə əldə edilən sular. Ölkədə əkin sahələrinin 88 faizi yerüstü mənbələr hesabına suvarılır. .
Ölkəmizdə kifayət qədər su ehtiyatı olmadığından xalqımızın gərgin əməyi nəticəsində respublikamızda böyük meliorasiya və su təsərrüfatı kompleksi yaradılıb. Bu illər ərzində iri su anbarları, hidroqovşaqlar, suvarma və kollektor-drenaj sistemləri, nasos stansiyaları və digər obyektlər tikilib istifadəyə verilib, suvarılan torpaqların ümumi sahəsi 2.6 dəfədən çox artıb. Bu sahənin inkişafı və təkmilləşdirilməsinə uyğun olaraq idarəetmə formaları da ildən-ilə dəyişib..
XVIII əsrin sonlarında şəhərə Bakı xanlarının adı ilə bağlı 3 su kəməri çəkilmişdir. Bakının şimalında, yayladakı 3 bulaqdan qidalanan “Şah” su kəməri XVIII əsrin 20-ci illərində inşa edilib. Bu kəmər metronun indiki “İçərişəhər” stansiyası istiqamətindən şəhərə daxil olurmuş. “Şah” kəməri əsasən “Şirvanşahlar” sarayı kompleksini və onun ətrafındakı yaşayış sahələrini içməli su ilə təmin edirmiş..
1791-1792-ci illərdə tikilmiş “Məmmədquluxan” su kəməri isə Şəhidlər Xiyabanı yaxınlığında yerləşən iki bulaqdan qidalanırmış. Bu kəmər indiki Filarmoniya binasının aşağı hissəsindən İçərişəhərə daxil olur və əsasən qalanın qərb və cənub hissəsini su ilə təmin edirmiş..
O dövrdə Bakı əhalisini içməli su ilə təmin edən 3-cü kəmər Bakı xanı Hüseynqulu xanın adını daşıyırdı. Kəmər mənbəyini indiki Azərbaycan prospektindəki 2 bulaqdan götürürmüş. Yol boyu kəmərə üçüncü bir bulağın suyu qoşulur və “Qoşa qapı” istiqamətindən şəhərə daxil olurmuş. Həmin vaxtlar su təchizatında 1000-dən artıq quyudan da istifadə olunurmuş. Bunların əksəriyyətindən yalnız məişət məqsədləri üçün istifadə edilirmiş. İndi də bu quyuların bir neçəsindən yaşıllıqların suvarılması üçün istifadə edilir..
1893-cü ilə qədər Bakı şəhərinin su ilə təminatında quyu suyundan kütləvi istifadə dövrü kimi yadda qalıb. 1859-cu ildə Şamaxını yerlə yeksan edən zəlzələdən sonra quberniya mərkəzinin Bakıya köçürülməsi məsəsləsi qaldırılır. Donmayan dəniz limanı, qışda mülayim iqlimi olan Bakı mərkəz kimi əlverişli hesab olunur və Rus imperatoru II Aleksandr qədim Bakı qalasını quberniyanın mərkəzi şəhəri olmasına razılıq verir. Bununla əlaqədar sonrakı 15 ildə tikinti sahəsi və neft sənayəsində sürətli inkişaf qeydə alınır..
Əvvəllər olduğu kimi, bu dövrdə də Abşeronda içməli su problemi yaşanır. Yüksək codluğu ilə seçilən və acı-şor dad verən quyu suları keyfiyyətsiz sayılırdı. Tullantı suların quyulara sızması onların keyfiyyətini lap aşağı salırdı. Bəzi tarixi mənbələrdə göstərilir ki, 1892-ci ildə Bakıda baş vermiş vəba epidemiyasına su təchizatının qənaətbəxş səviyyədə olmaması səbəb olub..
Bakı şəhərinin ilkin mərkəzləşmiş su təchizatı ilə bağlı 1880-ci ildə Şəhər Dumasında yaradılmış xüsusi komissiya Bakı ətrafındakı mənbələri öyrənərək mənfi rəylə çıxış etmişdi. Bununla da Bakı ətrafında su mənbələrinin axtarışına son qoyulmuş və komissiya inkişaf edən şəhər üçün Abşerondan kənarda axtarışlara başlanmasına qərar vermişdi..
Uzaq ərazilərdən suyun gətirilməsinin xeyli vaxt aparacağını nəzərə alan şəhər rəhbərliyi əhalini içməli su ilə təmin etmək üçün alternativ variantlar üzərində də işlər aparmış, 1893-cü ildə Bakıda gücü sutkada 30 min vedrə (350 m3/sutka) olan dəniz suyunu duzsuzlaşdıran qurğu tikilmişdi. 1898-ci ildə “Artur Koppel” şirkəti tərəfindən gücü sutkada 90 min vedrə (1100 m³/sutka) olan təkmilləşdirilmiş dəniz suyunu duzsuzlaşdıran qurğu istifadəyə verilmişdir..
Kür çayından Bakıya içməli suyun gətirilməsi də bu dövrə təsadüf edir. 1908-ci ildə təsis olunmuş “Kür çayı” cəmiyyətinin barjaları ilə paytaxta sutkada 200 min vedrə (2500 m³/sutka) su gətirilirmiş. O dövrdə Bakıya gətirilən Kür suyunun yalnız yarısı təmizlənirmiş. Bunun üçün şəhərin sahilyanı sahəsində xüsusi hovuzlar tikilmiş, burada Amerikanın “Cuel” firmasının süzgəcləri quraşdırılmışdı. 20-ci əsrin əvvəllərində Bakıya Volqa çayından da barjalarla su daşınırmış. Bu su digərlərindən nisbətən baha - vedrəsi 2 qəpiyə satılırmış. O dövrdə su təchizatı mənbələrinin müxtəlifliyinə və çoxluğuna baxmayaraq, bir nəfərə sutkada cəmi 16 litr su düşürdü..
Su təchizatında yaranmış çətinliklə bağlı Abşerona kənardan su gətirilməsi ilə əlaqədar Bakı Şəhər Dumasında tez-tez müzakirələr keçirilirdi. Yeni su təchizatı sisteminin yaradılmasına isə ən böyük dəstəyi neft milyonçusu Hacı Zeynalabdin Tağıyev verirdi. Onun təklifi ilə Dumanın içməli su mənbələrinin axtarışı üzrə xüsusi komissiyası layihə hazırlanması üçün xarici mütəxəssislərə sifariş verir. İngilis mühəndis Uilyam Lindleyə Kür və Samur çayı əsas götürülməklə Bakı şəhərinin su təchizatı layihəsinin hazırlanması tapşırılır..
Aparılan tədqiqatlara əsaslanan ingilis mühəndis yerüstü su mənbələri ilə yanaşı, yeraltı sulardan da istifadəni təklif edir. Şəhər Dumasında buna etiraz edənlər olsa da, Uilyam Lindley yeraltı suların öyrənilməsi üçün icazə ala bilir. Lindleyin rəhbərlik etdiyi ekspedisiya Quba qəzasının Şollar kəndi yaxınlığında araşdırmalara başlayır və bir müddət sonra işlər yarımçıq dayandırılır..
Hacı Zeynalabdin Tağıyevin təkidi ilə Uilyam Lindley yenidən Bakıya dəvət olunur və ekspedisiya axtarışları davam etdirilir. U.Lindley Abşerona Şollardan (Bakıdan 187 km məsafədə), Kür çayından (Bakıdan 110 km məsafədə) və Samur çayından (Bakıdan 200 km məsafədə) suyun gətirilməsi barədə layihələr təqdim edir. “Yeraltı sular” variantına üstünlük verən ingilis mütəxəssis texniki, sanitar və maliyyə baxımından Şollar mənbəyini daha səmərəli hesab edir..
Şəhər Duması uzun müzakirələrdən sonra “Yeraltı sular” variantını qəbul edir və 1911-ci ildə Şollar-Bakı su kəmərinin tikintisinə başlanır. Kəmərin inşası ilə quyuların qazılması paralel aparılır. Buna baxmayaraq, tikinti işləri çox ləng gedir, hətta müəyyən vaxtlar işdə fasilələr yaranır. 1917-ci ilin mart ayında Şollar kəməri ilə ilk su Bakı əhalisinə çatdırılır. 1930-cu illərdə kəmərin quyu zonasında aparılmış texniki işlərdən sonra mənbənin məhsuldarlığı bir neçə dəfə artırılaraq saniyədə 1,27 kubmetrə çatdırılmışdır..
SSRİ-nin 5 illik planları və xalq təsərrüfatının inkişafı Abşeronda içməli suya tələbatı artırır və yarımadaya yeni su kəmərinin çəkilməsini zəruri edir. Bu məsələ 1930-cu illərdə geniş müzakirə olunur və Azərbaycan SSR-nin rəhbərliyi təklif olunmuş bir neçə variant arasında Bakıdan 170 km şımalda yerləşən Xaçmaz rayonundan yeni kəmərin çəkilməsini təsdiqləyir. Beləliklə, 1934-cü ildə İkinci Bakı Su Kəmərinin tikintisinə başlanılır. Böyük Vətən müharibəsi ilə əlaqədar kəmərin inşasında fasilələr yaranır. Nəhayət, 1958-ci ildə kəmər istismara verilir..
Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasının Abşeronun şimalında iri sənaye mərkəzi yaratmaq barədə qərarı və 1950-ci illərdə Sumqayıtda kimya zavodlarının inşası yeni su təchizatı mənbələrinin tikintisini tələb edirdi. Mütəxəssislər bir neçə variantın mümkünlüyünü bildirsələr də, yenə də ingilis mühəndis U.Lindleyin təklif etdiyi və iqtisadi cəhətdən əsaslandırılmış layihə bəyənilir. Bu variant Samur çayından götürülən suyun Ceyranbatan anbarına verilməsini, anbarın sahilində sutəmizləyici qurğuların tikintisini nəzərdə tuturdu. Tikiləcək Samur-Abşeron kanalının suyundan Abşeronda suvarma məqsədləri üçün də istifadə edilməsi planlaşdırılırdı..
1951-1957-ci illərdə Abşeronun şimal-qərbindəki Dəvəyatağı və Ceyranbatan göllərinin yerində yeni anbar yaradılır. Eyni zamanda hələ müharibədən əvvəl tikintisinə başlanmış Samur-Dəvəçi kanalı Abşerona qədər uzadılır. 1957-ci ildə anbarın su ilə doldurulmasına başlanır. Bundan sonra 1961, 1966 və 1978-ci illərdə mərhələlərlə Ceyranbatan su anbarının yaxınlığında sutəmizləyici qurğular kompleksi tikilib istifadəyə verilir..
Cəmi iki beşillikdən sonra Xaçmaz və Ceyranbatandan Bakıya gətirilən suyun əhalinin və sənayenin tələbatını ödəmədiyi məlum olur. Sənayenin inkişafı və əhalinin Bakıya axını Abşerona yeni su kəmərinin çəkilişini zəruri edir. Mütəxəssislərin tədqiqatlarından sonra Kür çayının sahilində təmizləyici qurğuların inşası və buradan Bakıya kəmərlərin çəkilməsi layihəsi təsdiqlənir. Kəmərin tikintisi isə ulu öndər Heydər Əliyevin respublikaya rəhbərlik etdiyi dövrdə reallaşır. 1969-cu ildə Hacıqabul rayonunun Kiçik Talış kəndi yaxınlığında sutəmizləyici qurğuların inşasına, eləcə də kəmərin çəkilməsinə başlanılır. Cəmi bir il sonra, 1970-ci ilin sentyabrında birinci Kür Su Kəmərləri Sisteminin 1-ci növbəsi, 1971-ci ilin sentyabrında isə 2-ci növbəsi istifadəyə verilir..
Buna baxmayaraq, Bakı şəhərinin və ətraf qəsəbələrin içməli suya tələbatı yenə də tam ödənmir və ikinci Kür Su Kəmərləri Sisteminin tikintisi haqqında qərar qəbul olunur. 1980-88-ci illərdə 3 növbədə Bakıya yeni magistral kəmərlər çəkilir. Bu kəmər vasitəsilə yeni salınan Günəşli və Əhmədli yaşayış massivlərini su ilə təmin etmək mümkün olur.
1991-ci ildə Azərbaycanın dövlət müstəqilliyini bəpa etməsi ilə neft sənayesinin inkişafı və neft ixracından əldə olunan gəlirin digər sahələrə yönəldilməsi ölkə iqtisadiyyatında sürətli inkişafa yol açır. Bununla yanaşı, Bakıda çoxmərtəbəli binaların inşası, şəhər ətafında yeni yaşayış massivlərinin salınması ilə əhalinin sayında ciddi artım olur. Üstəlik 1988-89-cu illərdə Ermənistanda yaşayan azərbaycanlıların dədə-baba torpaqlarından qovulması, Dağlıq Qarabağ və ətraf 7 rayonun Ermənistan ordusu tərəfindən işğalı nəticəsində 500 min nəfərdən artıq qaçqın və məcburi köçkün paytaxta pənah gətirir. İqtisadi inkişaf və yarımadada əhalinin çoxalması Abşerona verilən suyun həcminin artırılmasını yenidən gündəmə gətirir..
Belə bir şəraitdə ölkə rəhbərliyi səviyyəsində Bakıya yeni mənbədən suyun gətirilməsinin müzakirəsinə başlanır. Bu məsələ ilk dəfə ümummilli lider Heydər Əliyevin sədrliyi ilə 2002-ci ilin dekabrında keçirilən müşavirədə qaldırılır. Ulu öndər Bakı şəhərinə yüksək keyfiyyətli bulaq suyunun gətirilməsinin vaxtının çatdığını bildirir və bu məqsədlə Oğuz-Qəbələ zonasının yeraltı sularının öyrənilməsi barədə tapşırıqlar verir. Qısa müddət ərzində mütəxəssislər bu zonanın su ehtiyatlarını, onların tərkibini, gələcəkdə çəkiləcək kəmərin keçəcəyi əraziləri öyrənməyə başlayır. Texniki-iqtisadi əsaslandırma və layihə hazır olandan sonra, 2005-ci ilin sentyabrında Prezident İlham Əliyevin sədrliyi ilə keçirilən və Böyük Bakının su təchizatının yaxşılaşdırılmasına həsr olunan müşavirədə layihənin müxtəlif parametrləri müzakirə edilir və qərara alınır ki, tezliklə işlərə başlansın. 2007-ci ilin martında kəmərin təməlqoyma mərasimi keçirilir. Oğuzdan Bakıya qədər diametri 2000 mm olan 262,5 km uzunluğunda özüaxımlı su xətti çəkilir. Paralel olaraq Oğuz rayonu ərazisində 78 istismar quyusu qazılır və sınaqdan keçirilir. Dövlət Neft Fondunun vəsaitləri hesabına maliyyələşdirilən Oğuz-Qəbələ-Bakı su kəmərinin tikintisi 2010-cu ilin sonunda başa çatır. 2010-cu il dekabrin 28-də isə kəmərin rəsmi açılış mərasimi keçirilir və ilk su Bakı sakinlərinə çatdırılır. .
Abşeron yarımadasının dayanıqlı və keyfiyyətli içməli su təchizatının təmin edilməsi məqsədi ilə 2011-ci ildə daha bir layihənin icrasına başlanılır. 2011-ci il sentyabrın 8-də Prezident İlham Əliyevin iştirakı ilə Ceyranbatan Su Təchizatı İdarəsinin ərazisində məhsuldarlığı saniyədə 6,6 kubmetr və ya sutkada 570 min kubmetr olan ultrasüzgəcli sutəmizləyici qurğunun təməli qoyulur. 2015-ci il oktyabrın 28-də istismara verilmiş kompleks Bakı şəhəri və Abşeron yarımadasının yüksək keyfiyyətli və dayanıqlı içməli su ilə təminatında mühüm rol oynayır..
Bakı şəhərinin kanalizasiya sisteminin tarixi
Bakı şəhərində kanalizasiya sisteminin tarixi XX əsrin əvvəllərindən başlayır. Bakıda kanalizasiya sisteminin yaradılması ilk dəfə XIX əsrin 90-cı illərində müzakirəyə çıxarılır və Şəhər Dumasının ingilis mühəndis Uilyam Lindleylə bağladığı müqavilədə layihənin hazırlanması məsələsi də öz əksini tapır. Müqavilənin XIX əsrin sonlarında imzalanmasına baxmayaraq, Lindley yalnız 1911-ci ildə Frankfurt şəhərindəki kontorunda Bakı şəhərinin kanalizasiya sisteminin layihəsini işləməyə başlayır. Birinci Dünya Müharibəsi ilə əlaqədar bu layihə Almaniyada qalır və onu Bakıya gətirmək mümkün olmur. 1916-1917-ci illərdə Uilyam Lindley yenidən bu layihənin 2-ci variantını işləməyə başlayır, Lakin 1918-ci ildə qəfil ölüm ona layihəni başa çatdırmağa imkan vermir.
Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qurulandan sonra kanalizasiya problemi yenidən aktuallaşır. 1923-cü ildə Bakı Sovetinin tərkibində texniki-kanalizasiya bürosu yaradılır və U.Lindleyin əlyazmaları və topladığı materiallar əsasında Bakı şəhərinin Baş Kanalizasiya sistemi layihəsinin işlənməsinə başlanılır. Tanınmış mühəndis Mark İosifoviç Atlasın “Ayrılmış kanalizasiya sistemi” layihəsi əsasında 1924-cü ildə tikinti işlərinə başlanır və 1930-cu ildə Bakı şəhərinin ilk mütəşəkkil kanalizasiya sistemi qurulur. Bu dövrdə şəhərin magistral kollektorları olan “Özüaxımlı”, “Aparıcı”, “A”, “B” kollektorları, habelə 1 və 2 saylı Kanalizasiya Nasos stansiyaları (artıq ləğv edilib), Zığ Təmizləyici Qurğuları tikilir. Bu qurğuların layihələndirilməsində Politexnik İnstitutunun professoru İosif Qavriloviç Yesman da iştirak edirdi.
Təxminən 40 ildən sonra, 1972-ci ildə əhalinin 2000-ci ilə qədər perspektiv artımı nəzərə alınaraq, Bakının “Böyük kanalizasiya” layihəsi işlənir və qısa müddətdə tikinti işlərinə başlanılır. Bu müddətdə Hövsan Aerasiya Stansiyası, 1, 2, 3 və 4 saylı kanalizasiya nasos stansiyaları, “Sənaye zonası”, “Şəhərkənarı-Tunel” və “Sahil” tunel kollektorları tikilib istifadəyə verilir. Bunların nəticəsində Bakıda yaranan çirkab suların 85 %-ə yaxını toplanaraq təmizləyici qurğularda təmizləndikdən sonra dənizə axıdılır. Lakin 1991-ci ildə maliyyə çatışmazlığı üzündən “Böyük kanalizasiya” layihəsi üzrə tikinti işləri yarımçıq dayandırılır. Yalnız 2006-2007-ci illərdə paytaxtın kanalizasiya şəbəkəsində yenidənqurma layihələrinə start verilir. Bu işlər çərçivəsində həyata keçirilən ən böyük layihə “Hövsan Təmizləyici Qurğular Stansiyası, 2 saylı Zığ Nasos Stansiyası və Əsas Ötürücü Kanalizasiya kollektorlarının yenidənqurulması və genişləndirilməsi” layihəsi olub. Bu işlər Fransa hökumətinin ayırdığı 35 milyon avro kredit və Azərbaycan büdcəsindən ayrılmış 44,9 milyon manat vəsait hesabına görülüb. Nəticədə Hövsan Təmizləyici Qurğular Stansiyasının məhsuldarlığı 480 min kubmetr/sutkadan 640 min kubmetr/sutkaya qədər artırılıb.
